Više od tri četvrtine svih tradicionalnih kultiviranih sorti zamijenjeno je novim industrijskim sortama za manje od 100 godina. Neko povrće i voće dostupno je samo kao hibridno sjeme koje se više ne može razmnožavati iz sjemena. Takve sorte daju dobre prinose samo u optimalnim uslovima. Sa starim sortama je potpuno drugačije. Vaše prednosti ne leže samo u raznolikosti ukusa.
Njemačka
Posvećeni uzgajivači, baštovani i povrtari oživljavaju istorijsko povrće i zaboravljene vrste voća iz Nemačke. Stare sorte su često bolje prilagođene zahtjevima kućnih i samoodrživih vrtova jer se pokazuju robusnim i daju dobre prinose čak i pod neoptimalnim uvjetima.
Salate od pastrmke (Lactuca sativa)
Ova kategorija uključuje tradicionalne sorte čiji su listovi smeđe-crveni i prošarani poput pastrmke i imaju posebno aromatičan okus. Nastale su ukrštanjem rimske salate (“pastrmke”) i zelene salate (“zlatne pastrmke”) i uzgajane su u Frankoniji u 19. stoljeću. Pošto mrlje na prvi pogled liče na mrtve tačke, stare sorte su brzo potisnute sa tržišta. Salate od pastrmke razvijaju poluotvorene glavice čiji su vanjski listovi ravni i prekriveni finim mjehurićima. Unutrašnji listovi su prošarani losos roze. Produžena faza žetve posebno je zanimljiva baštovanima hobijima. Salate od pastrmke spadaju u odlične vrste salata koje su zbog svoje boje ukras u svakom jelu. Ove sorte su skoro zaboravljene ili se više ne mogu naći na tržištu:
- 'Salata od pastrmke, velika krvavo-crvena': veliki listovi, prošarani krvavo-crvenim
- 'Šarena pastrmka': glavice srednje veličine, listovi prošarani zeleno i ružičasto
- 'Salata od pastrmke sa bijelim sjemenkama': nježne male glavice, izgubljena raznolikost
Savjet:
Po starom običaju, salate se savršeno slažu sa majonezom od jastoga.
Rotkvica (Raphanus sativus var. sativus)
Pominjanja ovog povrća datiraju iz 16. veka. Vjerovatno je uzgajan u mediteranskoj regiji na vrstama Raphanus landra i Raphanus maritima. Gomolji su posebno popularni zbog kratkog vremena zrenja. Korjenasto povrće može se ubrati nakon samo 20 do 30 dana. Nove sorte razvijaju crvene i zaobljene gomolje, dok se istorijsko povrće odlikuje širokim spektrom oblika i boja. Spektar se kreće od zaobljenih do izduženih oblika i od crvene preko ljubičaste do žute i bijele nijanse:
- ‘Papageno’ (polucrvene-polubijele rotkvice)
- ‘Icicles’ (bijele duguljaste rotkvice)
- 'Yellow Radish' (stara seoska sorta)
- ‘Džinovski puter’ (veličine pompona, jarko crvena, nježna i nije krznena)
Šljiva 'Anna Späth'
Mnogo zaboravljeno voće poput ove šljive ima misterioznu istoriju. Ova sorta je vjerovatno došla u Njemačku kao sadnica iz Mađarske u 19. vijeku, gdje ju je na tržište donijela Anna Späth. Šljiva pripada srednjocvjetnoj vrsti Prunus i služi kao donor polena za druge vrste. I pored relativno kasnog cvjetanja, drvo rijetko trpi oštećenja od mraza. Plodovi tamnoljubičaste boje imaju svijetloplavi mraz i izgledaju pomalo zdepasto zbog zatupljenih krajeva. Polovice ploda su neravnomjernog oblika i razdvojene finim šavom. Voćni ukus je izuzetan:
- umjereno sočno
- začinjena nota
- veoma dobra slatkoća i fina kiselost
Cherry 'Kassins Early Heart Cherry'
1886. godine ova sorta je otkrivena kao slučajna sadnica u Verderu. Dugo vremena se smatrala jednom od najvažnijih sorti trešnje u komercijalnom uzgoju. S vremenom ga je zamijenio krupnoplodni 'Burlat'. Ali ova trešnja srca impresionira punom aromom, visokom otpornošću na pucanje i redovnim dozrijevanjem ploda. Međutim, sorta zahtijeva partnera za oprašivanje jer je samosterilna. Druge stare sorte kao što su 'Büttnerova crvena hrskavična trešnja', 'Big Princess' ili 'Dönissen's Yellow Cartilage Cherry' mogu se smatrati dobavljačima polena. Ova vrsta trešnje ima nekoliko prednosti:
- veoma rano sazrevanje i visoki prinosi
- izuzetno zdravo drvo sa jakim rastom
- vrlo aromatične trešnje čvrstog srca
Evropa
Mnogo povrće i voće potiču iz južnih zemalja. Sorte koje su zamijenjene novim sortama uzgajale su se širom Evrope. Stare evropske sorte ne karakteriše samo raznolikost u pogledu ukusa, oblika i boja, već imaju i različite periode berbe.
Cvekla (Beta vulgaris subsp. vulgaris, Conditiva grupa)
Danas možete kupiti pretežno crvene sorte čiji su koreni krtola okrugli. Forme s prstenastim ili svijetlim varijantama gotovo su zaboravljene. Cvekla bogata vitaminima ne samo da obogaćuje tanjir u pogledu boje, već i otvara nova iskustva ukusa. Uzgoj je relativno lak, a žetva se odvija tokom nekoliko sedmica. Ove stare sorte su posebno atraktivne:
- Platform Beetroot: 'Egyptian Flatround'
- Bela cvekla: 'Avalanche'
- Cvekla u obliku čelika: 'Crapaudine' (francuska sorta)
- Crvena i bela cvekla: 'Tonda di Chioggia' (istorijsko povrće iz Italije)
- Žuta cvekla: 'Burpees Golden' i 'Boldor' (britanski specijaliteti)
Salata od orhideja – Radicchio ‘Variegata di Castelfranco’
Ova salata od cikorije dolazi od sorte cikorije, čiji je naučni naziv Cichorium intybus var.foliosum. Sorta više podsjeća na zelenu salatu nego radič jer razvija relativno otvorene glavice sa snažnim listovima svijetlozelene do bijele boje i prošaranim crvenim. Njegov graciozan oblik dao je ovoj tradicionalnoj vrsti salate iz Italije naziv salata od orhideja. Sorta dolazi iz općine Castelfranco Veneto u sjeveroistočnoj Italiji i tamo se smatra pravom poslasticom, ne samo među ljudima, zbog svojih aroma i sastojaka:
- slatka, blaga aroma
- bez gorkih materija
- bogato vitaminima
- Gurmanska salata i za kornjače
Salatu od orhideja je lako uzgajati i uzgajati iz sjemena. Glave su spremne za berbu nakon samo deset do dvanaest nedelja.
Pugasti patlidžan 'Rotonda bianca sfumata di rosa'
Kao istorijsko povrće, ova stara sorta patlidžana impresionira i ukusom i estetikom. Dolazi iz Italije i uzgojen je od patlidžana (Solanum melongena). Karakteriziraju ga zaobljeni plodovi koji, kao što naziv sorte sugerira, izgledaju bijeli i okrugli s ružičastim prelivom. Pulpa ima samo nekoliko sjemenki i posebno je čvrsta. Ova sorta bujno raste i izuzetno je produktivna. Zbog svoje prilagođenosti mediteranskim uvjetima, prugasti patlidžan preferira sunčana, topla i zaštićena mjesta. Stoga ga treba uzgajati u stakleniku, ispod politunela ili u saksiji. Njihove unutrašnje vrijednosti uvjeravaju pronicljive kritičare ukusa:
- blagi aromatičan ukus
- kremasta konzistencija
- narezano za paniranje ili mariniranje
- dobro za punjenje
Mrkva (Daucus carota)
Danas tržištem dominira klasična narandžasta šargarepa. Ali postoje i mnoge zanimljive sorte koje se razlikuju po obliku, boji i ukusu. Zaobljenog su, izduženog ili ovalnog oblika, ljubičaste, bijele do žute boje i razvijaju manje slatke, slane ili nježno aromatične i jake okuse. Nisu samo boje neobične. Sastojci se također uvelike razlikuju od novih sorti. Istorijsko povrće ljubičaste boje bogato je antocijanima, koji prirodno štite organizam od oksidansa.
- Bela šargarepa 'Blanche a Collet Vert': manje slatka i veoma aromatična, dobar rok skladištenja
- Rana šargarepa 'Paris Market': brzo sazrijeva, hrskava i veoma slatka
- Ljubičasta šargarepa 'Black Spanish': jak ukus
- Oxheart šargarepa 'Volje srce': sočno-slatkast ukus, dobar rok skladištenja
- Žuta šargarepa 'Jaune Du Doubs': manje slatka, dugo vrijeme uzgoja
Golddrop fig 'Goutte d`or'
Ova stara sorta se prvi put pominje u 17. veku. Još uvijek je rasprostranjena u južnoj Francuskoj, dok je sorta zaboravljena u srednjoj Evropi. Plodovi su blago smeđe boje i proizvode se dva puta godišnje u povoljnim uslovima. Biljka ne podnosi dobro vlažno jesenje vrijeme, pa se preporučuje sadnja u stakleniku. Tradicionalnu sortu odlikuje dobra zimska otpornost i odličan ukus. Sušni ljetni mjeseci pospješuju sazrijevanje voća i osiguravaju bogatu berbu. Pod ovim uslovima jedinstveni ukus se može u potpunosti razviti:
- uravnotežen odnos šećera i kiseline
- puna tijela
- veoma slatko
Rusija
Ove prilično neobične sorte jedva da su poznate u srednjoj Evropi i imaju tradiciju koja seže daleko u prošlost. Zbog svojih robusnih svojstava i visoke tolerancije na hladnoću, stare sorte iz daleke Azije veoma su popularne među entuzijastima.
Ruski smeđi mrežasti krastavac 'Brown Russian'
Vjeruje se da porijeklo ove tradicionalne sorte potiče na južnim padinama Himalaja i potiče od krastavca (Cucumis sativus). Posebno snažna sorta pokazuje se robusnom i izvrsno uspijeva na otvorenom. Plodovi su dugi do 30 centimetara i žućkaste su boje sa upadljivom mrežastom strukturom. Njihov ukus nadmašuje aromu konvencionalnih baštenskih krastavaca. Hrskavo je, sveže i blago slatkasto. Mrežasti krastavac se može koristiti u različitim fazama razvoja:
- mladi kao kiseli krastavci
- za svježu potrošnju tokom naprednog zrenja
- zreo kao kiseli krastavci senfa ili dinstan
Paradajz ‘Crni Krim’
Ova stara sorta iz Rusije impresionira svojim neuporedivim ukusom. Njihova domovina je na poluostrvu Krim. Jedno voće može razviti između 200 i 400 grama pulpe. Ovo čini plodove među najvećim paradajzom ikada. 'Crni Krim' je izuzetno robustan i produktivan, iako treba izbjegavati direktnu kišu. Kako bi paradajz ostao lijep i hrskav, beru se rano zeleno-braon boje. Kada su potpuno zreli, plodovi se odlikuju različitim karakteristikama:
- ravno-okrugla do asimetričnog oblika
- zelena kragna, i smeđe-crveno meso
- izrazita aroma, veoma sočna
Šljiva 'Ruska šljiva'
Zaboravljeno voće poput ove šljive posebno je pogodno za ljubitelje. Dolazi iz surovih krajeva Sibira, iako je tačna starost ove sorte nepoznata. „Rusku šljivu“odlikuje visoka otpornost na promenljive vremenske uslove. Daje dobre prinose čak iu nepovoljnim uslovima i stoga je visoko cijenjena ne samo u svojoj domovini. Plodovi su crvenkaste do ljubičaste boje i imaju finu prevlaku na kori. Zaobljene su i srednje do velike veličine. Srednje čvrsto meso je bijelo-žuto i povremeno poprima crvenkastu boju kore. Šljive su posebno ukusne sveže sa drveta. Odlikuju se prijatnom aromom šljive i izuzetno su sočne. I prije sazrijevanja plodova, sorta je vrhunac jer su cvjetovi posebno bujni.
